Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗ ΜΑΤΣΟΥΚΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

Ο ΓΑΜΟΣ ΣΤΗ ΜΑΤΣΟΥΚΑ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΕΝΤΕΣΙΔΗΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ 11

          Ο Πόντος είναι μια μαγευτική περιοχή, πέριξ του αρχικώς Αξένου και αργότερα Ευξείνου, Πόντου. Ψυχρή, ομιχλώδης, ονειρική, γεμάτη άπειρη νοσταλγικότητα, που με την σειρά της γεννά μιαν απέραντη μελαγχολία, ξεχωρίζει με την αυστηρή της επιβλητικότητα. Ο τόπος του Φρίξου και της Έλλης, του Ιάσωνος και της Αργοναυτικής Εκστρατείας, από της απώτατης                      αρχαιότητος κατοικούμενος από έναν Ελληνισμό απαράμιλλης ζωτικότητας, φάρος τηλαυγής πολιτισμού που επί χιλιετίες εφώτιζε και εθέρμαινε τους γύρω βαρβαρικούς λαούς, επέζησε ως το θλιβερό του τέλος το 1923.

Η αρχέγονη όμως ελληνικότητα της πανέμορφης αυτής χώρας, δεν περιορίζεται μόνο σε μυθολογικές αναφορές, αλλά στηρίζεται και σε ιστορικές μαρτυρίες. Επ’ αυτού, «Ο Πόντος», το βιβλίο που εξέδωσε ο ΣΩΒ υπό την επιμέλεια του Γ. Δροσίνη το 1920, αναφέρει τα εξής: «Την Ελληνικότητα τού Πόντου εις πανάρχαιους ανάγει χρόνους ή αναντίρρητος αλήθεια, ότι εν τη χώρα ταύτη και εν τη παρακείμενη Κολχίδι διεπλάσθη το πρώτον η Αρία Φρυγοπελασγική ή Φρυγοελληνική ομοφυλία. ήτις διαχυθείσα εκείθεν εις την λοιπήν Μ. Ασίαν. την Θράκην, την Μακεδονίαν. την Ελλάδα και την Ιταλίαν συνεκρότησε τον αρχαίον Ελληνικόν κόσμον και παρήγαγε τον απαράμιλλον Ελληνικόν πολιτισμόν». Η μήτρα, δηλαδή, του απαντα­χού Ελληνισμού, είναι κατ' αυτήν την άποψη, ο Πόντος.

Εν τούτοις, και παρά την μεγάλη απόστασή τους από τον άλλον Ελληνισμό, την γεωγραφική απομόνωση και τις πολιτιστικές τους ιδιοτυπίες, οι Έλληνες του Πόντου, ουδέποτε έπαυσαν καθ' ολοκληρίαν να ταυτίζονται με το υπόλοιπο Γένος. Καθώς δε οι Πόντιοι - ο αρχαιότερος και καθαρότερος κλάδος της φυλής μας. όπως ακόμα και ο ίδιος ο ανθέλλην Φαλμεράϋερ, -αυτό τουλάχιστον είχε την εντιμότητα να το παραδεχθή-, εις ουδέν απολύτως διαφέρουν από τους άλλους Έλληνες, έπεται ότι δια της υπάρξεώς τους και μόνον, επιβεβαιώνουν το αυταπόδεικτον. έστω και δια της τεθλασμένης, ότι οι Έλληνες δηλαδή, αποτελούμε, ένα ενιαίο και αδιάσπαστο εθνικό σύνολο, του οποίου η ιστορική ύπαρξις χάνεται στα βάθη της προϊστορίας «οι αυτοί αεί όντες». Και ότι συνεπώς είμεθα οι μόνοι αυτόχθονες, της Βαλκανικής όσο και της περιοχής του Πόντου, - πολύ πέραν μάλιστα των σημερινών ελληνικών συνόρων -και ότι όλοι ανε­ξαιρέτως οι γείτονές μας είναι πρόσφατοι εισβολείς επήλυδες -οι Βούλγαροι από τον Βόλγα, οι Τούρκοι από το Τουρκεστάν-και οι οποίοι αναίσχυντα τώρα προσπαθούν. τόσο την αρχαία μας ιστορία να οικειοποιηθούν όσο και τον πολιτισμό μας, αφού οι ίδιοι αντίστοιχα δεν έχουν - δολοφόνοι του Ελληνισμού χωρίς νάχουν προσφέρει τίποτε στον πολιτισμό εκείνοι, όπως χαρα­κτηριστικά παρετήρησε και ο Νίτσε. Διότι κατά την Αναγέννησι ο ελληνικός πολιτισμός έγινε ο ευρωπαϊκός για να μετουσιωθή επί των ημερών μας στον δυτικό, στον μοναδικό στην ιστορία, δηλαδή, που εκατόρθωσε ποτέ να επικρατήση ως παγκόσμιος. Ενώ ποιος άκουσε ποτέ για βουλγαρικό ή τουρκικό «πολιτισμό»; Θυμηδία προκαλεί ακόμη και η απλή αναφορά τους! Βούλγαροι, λοιπόν, και Τούρκοι οι οποίοι μέχρι σήμερα κατοικούν σε εδάφη τα οποία βιαίως, από μας, επί Βυζαντίου απέ­σπασαν. Δολοφόνοι του Ελληνισμού όλοι τους, άρα και του πολιτισμού, αφού Ελλάς σημαίνει φως, αλλ' από τέτοια οι βάρβα­ροι που ασφυκτικά μας περιζώνουν και θανάσιμα μας απει­λούν, τι περιμένετε να καταλάβουν ή να παραδεχθούν;

Παρά τις επί οκτώ σχεδόν αιώνες θηριωδίες των Οθωμα­νών εις βάρος των Ποντίων, οι τελευταίοι εκατόρθωσαν να δια­τηρήσουν ακμαίο το εθνικό τους φρόνημα, ώστε μετά την τελική γενοκτονία που υπέστησαν από τους Τούρκους το 1919, οι  επιβιώσαντες να καταφύγουν το 1923 στην μητέρα πατρίδα, περισσότερο Έλληνες παρά ποτέ. Συγκεκριμένα, ο ελληνικός πληθυσμός των 70 χωριών της Ματσούκας, πλησίον της Τραπεζούντος, ο οποίος και αποτελεί το αντικείμενο της παρούσης μελέτης του κ. Παναγιώτη Δ. Μεντεσίδη, το 1922 ανήρχετο σε 26.525 άτομα, από τα οποία μόνον 17.000 εκατόρθωσαν να φθάσουν στην Ελλάδα, κατατρεγμένοι, πένητες, αλλά επιτέλους, ασφαλείς. Όσοι δε εκ των υπολοίπων 9.000 δεν επρόλαβαν να διαφύγουν στην γειτονική Ρωσσία, κατεσφάγησαν αγρίως από τους Τούρκους. Άλλωστε, από τους 700.000 και πλέον υπολο­γιζόμενους Ποντίους του 1911, άνω του ημίσεως αυτών είχαν ως το 1923 υπάτων Τούρκων ομαδικός δολοφονηθή.

Εδώ πρέπει να σημειωθή ότι. οι κατά των Ελλήνων υποδού­λων γενικώτερα, και όχι μόνο στον Πόντο, αιματηρές των Οθω­μανών ωμότητες, δεν οφείλονται στην τυχόν ατομική τους εγκληματικότητα, αλλά στις απηνείς, άκαμπτες και αμείλικτες επιταγές του Ισλάμ επί του θέματος: αργά ή γρήγορα, όλες οι αλλό­θρησκες κοινότητες επί μουσουλμανικού εδάφους πρέπει, τελικά, να εξισλαμισθούν, και δια της βίας αν τούτο χρειασθή. Έτσι, η τύχη των Χριστιανών σε μια μουσουλμανική κοινωνία, είναι μακροπροθέσμως προδιαγεγραμμένη: ή θα προσηλυτισθούν, ή θα εκδιωχθούν εκ της χώρας κακήν κακώς, ή και θα εξοντωθούν δολοφονημένοι. Η έντασις της πιέσεως των Μουσουλμάνων επί των Χριστιανών φυσικά, ποικίλει αναλόγως των συγκυριών: πότε ενεργοποιείται και πότε ελλοχεύει. Όμως ο αντικειμενικός σκοπός εξακολουθεί πάντα να παραμένη ο αυτός, όπως άλλωστε και ο μουσουλμανικός φανατισμός, αμείωτος, από τον 7ον αιώνα μΧ. μέχρι σήμερα - από τότε. δηλαδή, που η νέα θρησκεία πρωτοενεφανίσθη στο προσκήνιο της Ιστορίας. Οι Έλληνες του εσωτερικού της Μικράς Ασίας που βιαίως εξισλαμίσθησαν κατά τους αιώνες της Τουρκοκρατίας, βιολογικώς επέζη­σαν στον τόπο τους, όχι όμως πλέον ως Έλληνες Χριστιανοί, αλλ' ως Τούρκοι Μουσουλμάνοι - μ' ό.τι αυτό συνεπάγεται - απεναν­τίας, οι Έλληνες της Καππαδοκίας, του Πόντου και της Ιωνίας, που ως το τέλος αρνήθηκαν ν' αλλαξοπιστήσουν. υπέστησαν την φοβερή γενοκτονία των ετών 1914-1922 και απλώς έπαυσαν εκείνα υπάρχουν. Όταν το 1071 μ.Χ. οι Τούρκοι εισέβαλαν στην Μικράν Ασία, υπήρχαν 7 εκατομμύρια Ελλήνων και σήμερα, ούτε ένας: διότι τους Χριστιανούς, οι Μουσουλμάνοι δεν τους κρίνουν από τις πράξεις τους, αλλ' από την πίστη τους -και δρουν αναλόγως, - και τούτο διότι για τους Μουσουλμά­νους η εθνικότης έρχεται σε δευτέρα σειρά σπουδαιότητος στην κλίμακα των αξιών τους. ασυγκρίτως υποδεεστέρα της θρησκείας. Έτσι, αντιθέτως προς τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδος, των νήσων του Αιγαίου και της Κύπρου, οι οποίοι ιστορικά, δηλαδή χρονολογικά, από τον «σκυλόφραγκο» επέρασαν στον «σκυλότουρκο ». οι Πόντιοι από το Βυζάντιο κατ' ευθείαν στους Τούρκους υπήχθησαν, χωρίς να έχουν προηγουμένως υποστή και την χρονικώς προηγηθείσα Φραγκοκρατία.

Επί τουρκοκρατίας, λοιπόν, ο Έλλην «ετούρκευε» όταν επροσχωρούσε στο Ισλάμ, και όχι επειδή συνέβαινε να είναι τουρκόφωνος, παραμένων όμως Χριστιανός. Αντιθέτως. Τούρ­κοι ελογίζοντο και οι Τοορκοκρητικοί. άπαντες εξισλαμισθέντες Έλληνες, έστω και αν οι περισσότεροι δεν εγνώριζαν ούτε μια λέξι τουρκική: σ' αυτήν την περίπτωση, η θρησκεία διέπλαθε και την εθνική συνείδησι.

Στο παρόν του έργο ο κ. Μεντεσίδης με αδρές πινελιές μας παρουσιάζει τον αρχέγονον ελληνικό, πατριαρχικό τρόπο ζωής με τις οικογένειες τις πολυμελείς, τις αξίες τις παραδοσιακές, τα ήθη τα αυστηρά και τα έθιμα τα αρχαία, κοινωνία κτηνοτρόφων και αγροτών, ανθρώπου του καθημερινού μόχθου -της πρωτογενούς παραγωγής, κατά την σημερινήν ορολογία - πτωχών, ολιγαρκών, εργατικών «Του χωριού και της στάνης», όπως θάλεγε ο Κρυστάλλης. ο οποίος όμως βίος για τους Ποντίους, παρά τα δολοφονικά κτυπήματα κατά καιρούς των Τούρκων, αναλλοίωτος διατηρήθηκε μέχρι την Ανταλλαγή του 1923. Έτσι περίπου, άλλωστε, διαβιούσαν ακόμη τότε και όλοι οι ελληνικοί πληθυσμοί εκτός των μεγάλων πόλεων - είτε του ελευθέρου Βασιλείου της Ελλάδος. είτε ως αλύτρωτοι της Οθωμανικής Αυ­τοκρατορίας. Εξαίρεση αποτελούσαν μόνον οι απόδημοι της Ρωσσίας, Ρουμανίας, Αμερικής, Αιγύπτου, οι οποίοι, έχοντας εγκατασταθή σε πόλεις του εξωτερικού, είχαν ενστερνισθή τον μεσοαστικό, δυτικό τρόπο ζωής.

Όμως, στην Ματσούκα του Πόντου η προγαμιαία αγνότης των κοριτσιών και δεδομένη ήταν αλλά και αυτονόητη. Καθώς δε, η ηλικία του γάμου τους εκυμαίνετο μεταξύ των 16 και 17, απεφεύγοντο έτσι τα οδυνηρά οικογενειακά δράματα τύπου Μιμήκου και Μαίρης, που σποραδικά εχαρακτήριζαν την αισθηματική συμπεριφορά των συγχρόνων τους κοριτσιών των ελληνικών αστικών οικογενειών, τα οποία επανδρεύονταν αργότερα ακολουθώντας τα δυτικά πρότυπα.

«Ο Γάμος στην Ματσούκα», ακροθιγώς αναφέρεται και στις εφιαλτικές συνθήκες ανασφάλειας τις οποίες οι Πόντιοι καθημερινώς υφίσταντο υπό τον τουρκικόν ζυγόν. Αν λ.χ. επι­χειρούσαν να κάνουν τον γάμο επισήμως στην εκκλησία, ο το­πικός Τούρκος αγάς, πιθανώτατα θ' άρπαζε δια της βίας την νύφη, για να την απολαύση ο ίδιος για κανένα μήνα και μετά, γενναιόδωρα για να την επιστρέψη στον γαμπρό. Διότι υπήρ­χαν και χειρότερα - και όχι στον Πόντο μόνο - όπως η περί­πτωση, διαρκούσης της τελετής του γάμου, οι Τούρκοι ν' απα­γάγουν οριστικά και άνευ επιστροφής τη νύφη - δολοφονώντας επί τόπου τον γαμπρό μέσα στην ίδια την εκκλησία. Έτσι και στην Ματσούκα ασφαλέστερο ήταν ο γάμος να γίνεται εν στενώ οικογενειακώ κύκλω χωρίς προσκεκλημένους, στο σπίτι της νύφης, αφού ο επίσημος χριστιανικός γάμος στην εκκλησία ετέλει υπό τον διωγμόν των Οθωμανών... Κι' αυτά τα απερίγραπτα δεινά, επί επτά ή οκτώ αιώνες οι Πόντιοι τα υφίσταντο - αναλόγως της γεωγραφικής θέσεως κάθε περιοχής τους, αφού η Τουρκοκρατία στα μέρη τους διήρκεσε όχι «μόνο» 400 χρόνια όπως στην μητροπολιτική Ελλάδα, αλλ' αδιατάρακτη μέχρι σήμερα συνεχίζεται -μόνο που οι Πόντιοι δεν είναι πλέον εκεί για να υποφέρουν ακόμη...

Με συνοπτική επεξηγηματικότατα ο κ. Μεντεσίδης μας πα­ρουσιάζει τις χαρακτηριστικές ιδιοτυπίες της αρχαιοπρεπούς ποντιακής διαλέκτου, τόσο διαφορετικής απ' όλες τις άλλες ελληνικές. της οποίας όμως οι καταβολές, έχουν τις ρίζες τους στον Όμηρο. Μαζί με τους χορούς και την μουσική τους, το τό­σο πρωτότυπο αυτό γλωσσικό ιδίωμα προσδίδει στους Ποντίους την ιδιαίτερη εθνική υπερηφάνεια την οποία δικαιολογημένα μέχρι σήμερα διατηρούν. Ο συγγραφεύς μας επισυνάπτει επίσης ένα πλήρες λεξιλόγιο των διαφόρων γαμήλιων τραγουδιών, στίχων και προσφωνήσεων της Ματσούκας.

Το ύφος του κ. Μεντεσίδη είναι ζεστό χωρίς όμως τις συναισθηματικές εξάρσεις, τόσο συνήθεις σε παρόμοια κείμενα, πράγμα που το καθιστά αντικειμενικό, άρα και πειστικότερο, παρ' όλον ότι τον συγγραφέα διακρίνει ο ιεραποστολικός ζή­λος του επιζήσαντος. Διότι, αν και ο ίδιος εγεννήθη στην Ελλά­δα αρκετά έτη μετά την Ανταλλαγή του 1923, ιστορικά, όχι βιολογικά, παραμένει ένας επιζήσας που, με αγάπη συγκινητι­κή και φροντίδα περισσή, προσπαθεί να περίσωση πολύτιμες ιστορικές μαρτυρίες από το συγγενικό και φιλικό του περιβάλ­λον -αφού και η ίδια η μητέρα του απέθανε προσφάτως, φυσι­κά, αιωνόβιος - προτού να είναι πολύ αργά. Εκείνων δηλαδή τις αναμνήσεις, που επρόλαβαν να ζήσουν τον απολεσθέντα παράδεισο του ανέμελου παραδοσιακού κοινοτικού βίου, της κλειστής, γεωργικής κοινωνίας της Ματσούκας, με τα αυστηρά ήθη, τα πανάρχαια έθιμα, τις επιταγές της θρησκείας και τον ακραιφνή πατριωτισμό...

Το πόνημα αυτό του κ. Μεντεσίδη αποτελεί έργο. εθνικής αυτογνωσίας και μακάρι και άλλοι σοβαροί μελετητές συντό­μως ν' ακολουθήσουν στα βήματα του. διαφωτίζοντας, έστω και λίγο ο καθένας, την ιστορία του εκλεκτού αυτού τμήματος της φυλής μας. προτού ο πανδαμάτωρ χρόνος, με της λήθης τον πέπλο, καλύφη δια παντός την πολυχιλιετή εποποιία του πον­τιακού μας Ελληνισμού... με την τόσο τραγική κατάληξι και μοίρα...

Νικόλαος Β. Μαυρολέων

Υπεύθυνος Δημοσιεύσεων του Συλλόγου

«Οι Φίλοι του Μουσείου Γ.Δροσίνη»