Ανάλυση του ποιήματος
Σύντομη ανάλυση και μερικά στοιχεία για το ποίημα που αρχικά ο Δροσίνης ονόμασε «ΠΑΤΡΙΔΑ» και που βρήκε ανταπόκριση σε πολλές καρδιές Ελλήνων, ιδιαίτερα αυτών που ζουν μακριά από την αγαπημένη τους χώρα.
ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
Εισαγωγή
Ο Έλληνας, σε οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδας κι αν κατοικεί, είναι δεμένος με τον τόπο του. Η πατρίδα αποτελεί γι’ αυτόν τη μεγαλύτερη αγάπη και τη βαθύτερη λατρεία του. Τα άγονα και φτωχικά της πατρίδος του χώματα, τα θεωρεί άγια και ιερά, γιατί τα έχει ποτισμένα με ιδρώτα αδιάκοπης και επίπονης εργασίας και με αίμα ηρωικής θυσίας.
Τα εδάφη του τα θεωρεί ένα κομμάτι του εαυτού του.
Αναγκασμένος από το άγονο του εδάφους και την ανέχεια να ξενιτεύεται και να σκορπίζεται στα πέρατα της γης, θρήνησε με πικρό πόνο και δακρυσμένο μάτι τη φυγή του αυτή και στη λαϊκή και στην επώνυμη ποίηση.
Η μοίρα του Έλληνα, από την Αργοναυτική εκστρατεία, τον Τρωικό πόλεμο, τις αποικίες και την Αμερική, Αυστραλία, Ευρώπη και απανταχού της γης, είναι δεμένη με την ξενιτιά Φεύγει με πόνο και συντριβή καρδίας για να αναζητήσει τύχη μακριά από την Πατρίδα.
Κι εκεί που πάει, μπορεί βέβαια κι εξασφαλίζει πιο άνετη και ξεκούραστη ζωή, μα η σκέψη του βρίσκεται πάντοτε στην Πατρίδα.
Εκεί στην ξενιτειά, μεταφέρει όλες τις συνήθειες, τις παραδόσεις και τα έθιμα της.
Ζει με αυτά και με τη νοσταλγία της επιστροφής.
Για να εννοήσει κανείς τη σημασία της ιδιαίτερης Πατρίδας, αρκεί να θυμηθεί τον πολυβασανισμένο Ομηρικό ήρωα, τον πολύπαθη μυθικό βασιλιά της Ιθάκης, ο οποίος : «Τέμενος και καπνόν αποθρώσκοντα νοήσαι ης γαίης θανέειν ιμείρεται». «Σφοδρώς επιθυμώντα να αντιληφθεί με τις αισθήσεις του και (μόνον) καπνό να ανέρχεται από την Πατρίδα του, επιθυμεί να αποθάνει».
(Ομήρου Οδύσσεια Α’, στιχ. 59)
Ο ψυχικός σύνδεσμος κάθε ανθρώπου με τη γενέθλια γη είναι απόλυτα άρρηκτος, μέχρι και της τελευταίας του πνοής.
Ο ακατάλυτος αυτός δεσμός γίνεται αισθητός όταν απομακρυνθεί κανείς από την Πατρίδα, και, τότε αρχίζει η νοσταλγία και ο πόθος της επιστροφής.
Η αδιάλειπτη και βαθιά επιθυμία της επιστροφής στον γενέθλιο τόπο, ο διακαής αυτός «νόστος» μπορεί να καταπιέσει τον σωματικό και ψυχικό κόσμο του ανθρώπου ώστε να προκαλέσει «μαρασμό», ασθένεια αθεράπευτη.
Ο Γεώργιος Δροσίνης, ο υπερβολικά πατριδολάτρης αυτός ποιητής, ζώντας καθημερινά το δράμα των νέων, ιδίως ανθρώπων, που παίρνουν, κάτω από την πίεση της βιοπάλης, το δρόμο της ξενητειάς, έγραψε το ποίημα αυτό, το οποίο συγκίνησε και γαλούχησε γενεές και γενεές και η απαγγελία του μέσα στις Ελληνικές σχολικές αίθουσες διδασκαλίας σκόρπισε επί ένα και πλέον αιώνα, ρίγη συγκινήσεως και πατριωτισμού.
Το έγραψε, μια χειμωνιάτικη νύχτα, που του στάθηκε κρύα ως μέσα στην καρδιά του, στη Λειψία της Γερμανίας, όταν σπούδαζε εκεί, στα 1885, σε ηλικία 26 ετών.
Α’ ΣΤΡΟΦΗ
Προκαλεί ιδιαίτερη συγκίνηση η χειρονομία του να ξενιτευτεί, να πάρει μαζί του λίγο χώμα.
Εγκαταλείποντας λοιπόν τη θαλπωρή της οικογένειάς του με δάκρυα στα μάτια και βρεγμένο μαντήλι, και αναχωρώντας από τη φιλτάτη Πατρίδα με μεγάλη πίκρα για την ξενιτειά, το μόνο που επιθυμεί να πάρει μαζί του είναι λίγο χώμα ελληνικό, για να το έχει για φυλαχτό, που θα τον προστατεύει από τις λύπες, τα κακά, τις αρρώστιες και το θάνατο, γιατί το χώμα αυτό είναι κομμάτι από τη γαλανή και όμορφη Πατρίδα του, την Ελλάδα.
Είναι το πιο ασήμαντο και μικρό ενθύμιο από την Πατρίδα, έχει όμως τη δύναμη να διατηρεί την προς αυτή αγάπη αναμμένη και ζωντανή, και τον πόθο του γυρισμού.
Δεν είναι ατυχής η επιλογή του ιερού χώματος καθότι είναι το μόνο σταθερό πράγμα που πατούμε, και πάνω σ’ αυτό διαδραματίστηκαν συνταρακτικά γεγονότα, που άλλαξαν την πορεία του κόσμου.
Τον μεταβάλλει σε δυναμικότητα, που εκδηλώνεται ως δραστηριότητα
και φιλοπονία και ηθική δύναμη, η οποία νικά τους πόνους και τις δυσχέρειες της μακράν της Πατρίδας ζωής και ανυψώνει την τιμή και το γόητρό του.
Β’ ΣΤΡΟΦΗ
Το χώμα αυτό, που αντιπροσωπεύει το φυσικό περιβάλλον, και που θα πάρει μαζί του, θα είναι δροσισμένο από το απαλό αγεράκι της νύχτας, βρεγμένο από τη σιγανή βροχή του Μάη, μοσχοβολημένο από τις όμορφες μέρες του καλοκαιριού, λιπασμένο από τη μαρμαρυγή του αστροκέντητου ουρανού μας, φωτολουσμένο με το χρυσό φιλί του φωτεινού μας ήλιου, στολισμένο με το μοσχάτο κλήμα, με τα εκλεκτά σταφύλια, το ξανθό σιτάρι, τη χλωρή τη δάφνη, σύμβολο παλικαριάς και δόξας, την πικρή ελιά, σύμβολο ειρήνης.
Με αυτό μεγαλώνουν τα όμορφα λουλούδια και δένδρα της Πατρίδας μας, που μας δίνουν τόσους και τόσους καρπούς.
Γ’ ΣΤΡΟΦΗ
Το έχουν δοξάσει, μνημεία αθάνατα, όπως ο Παρθενώνας, ο γνωστός ναός της Παρθένου Αθηνάς, επάνω στην Ακρόπολη, που κατασκευάστηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα.
Αγαπά λοιπόν ο Έλληνας την ειρήνη, και ό,τι γνωρίζει και μπορεί να την αξιοποιεί με υψηλά πολιτιστικά επιτεύγματα.
Το έχουν ποτίσει με πλούσιο αίμα το Σούλι και ο Μαραθώνας.
Θυμίζει την ιστορία των αγώνων των Σουλιωτών κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας, εναντίον του Αλή Πασά.
Οι Σουλιώτες, όταν τους πρότεινε μεγάλα ποσά για να απομακρυνθούν από τα άγονα βουνά τους, απάντησαν :
«Οι ξεροί βράχοι της Πατρίδας μας αξίζουν όσο όλοι οι θησαυροί της γης». Στον Μαραθώνα, στην ιστορική αυτή πεδιάδα της Αττικής, το 490 π.Χ., νίκησαν οι Έλληνες τους Πέρσες στην περίφημη «Μάχη του Μαραθώνα».
Στη μάχη αυτή πολέμησε για την Πατρίδα και ο μεγάλος τραγικός Αισχύλος και αισθανόταν μέγιστη ικανοποίηση για τη συμμετοχή του στη μάχη, από τη δόξα του ως ποιητή.
Έχει θάψει λείψανα αγιασμένα από το Μεσολόγγι και από τα Ψαρά.
Το Μεσολόγγι τα χρόνια της Επανάστασης του 1821 έγινε θρυλικό σύμβολο του αγώνα για την ανεξαρτησία.
Δύο φορές πολιορκήθηκε. Οι κάτοικοί του, αφού υπέφεραν πολύν καιρό από τη πείνα, έκαμαν τη νύχτα της 10-11 Απριλίου 1826,την περίφημη στην ιστορία, ηρωική έξοδο.
Οι Ψαριανοί την ημέρα του Πάσχα του 1821 ύψωσαν την σημαία της Επαναστάσεως στη θάλασσα.
Το 1824 όμως οι Τούρκοι έκαμαν απόβαση στο νησί με πάρα πολλές δυνάμεις και προκάλεσαν μεγάλες καταστροφές και σφαγές.
Το χώμα της Πατρίδας θυμίζει τις δόξες, τις παλληκαριές και τις θυσίες των παιδιών της.
Μέσα στον ιερό αυτό χώρο αναπτύχθηκε ο μεγαλύτερος πνευματικός πολιτισμός και έγιναν οι ενδοξότεροι αγώνες για την Ελευθερία και τη διάδοσή του πολιτισμού.
Ο μακρύς ιστορικός βίος του Έλληνα, ο πλήρης δοκιμασιών, αγώνων, εξάρσεων και υπηρεσιών προς ολόκληρη την ανθρωπότητα, αποτελεί τίτλο τιμής και ευγένειας για τη φυλή του.
Το βασικό γνώρισμα του Εθνικού του χαρακτήρα είναι ότι, προτιμά τη θυσία από την ταπείνωση.
Δ’ ΣΤΡΟΦΗ
Το χώμα αυτό θα το κρεμάσει φυλαχτό στα στήθη, σαν ιερό λείψανο, να του κρατά τη μνήμη της Πατρίδας ζωηρή και άσβηστη και να τον προστατεύει από ξένα κάλλη της ξενητειάς.
Παίρνει βοήθεια και δύναμη για κάθε του ενέργεια για να μην παρασύρεται από τις ομορφιές και τις ανέσεις των άλλων χωρών.
Αυτό το χώμα θα του δυναμώνει τους παλμούς της καρδιάς και θα του συνδαυλίζει τον πόθο του γυρισμού.
Μοναδική του λοιπόν σκέψη και σκοπός θα είναι πότε να γυρίσει πίσω στην πολυαγαπημένη του Πατρίδα.
Ε’ ΣΤΡΟΦΗ
Μα αν μαύρη μοίρα γράφει να μη γυρίσει πίσω στην Πατρίδα, τότε θα ζητήσει τη στερνή, την τελευταία συγχώρεση από το λίγο χώμα που θα έχει επάνω του και το οποίο, αυτή τη στιγμή, θα αντιπροσωπεύει τα έμψυχα και τα άψυχα της πατρίδας του.
Μην έχοντας λοιπόν τίποτε άλλο πιο πολύτιμο κοντά του, θα δώσει το τελευταίο φιλί του στο χώμα αυτό, φιλώντας και αποχαιρετώντας για ύστερη φορά τους δικούς του ανθρώπους και τη γενέθλια γη.
Με τον τρόπο αυτό ο θάνατος στα ξένα θα είναι λιγότερο επώδυνος και το σκοτεινό μνήμα πιο γλυκό, όταν πάρει μαζί του αυτό το χώμα της Πατρίδας και θα είναι το ίδιο σαν να έχει θαφτεί στην Πατρίδα.
Ο ξενητεμένος Έλληνας λοιπόν δεν μπορεί να φανταστεί βαρύτερη μοίρα από το θάνατο στην ξενητειά.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μέσα στους στίχους αυτού του ποιήματος αντικατοπτρίζεται η χωρίς όρια αγάπη της γενέθλιας γης, ο θαυμασμός για τις ομορφιές και το εύφορο της Ελληνικής γης, η Εθνική υπερηφάνεια για τα πολιτιστικά και ηρωικά κατορθώματα των Ελλήνων, ο ασίγαστος πόθος και η νοσταλγία της επιστροφής των ξενητεμένων και η λαχτάρα τους να πεθάνουν στον τόπο που γεννήθηκαν, για να τύχουν έτσι και των μεταθανάτιων τιμών.
Από το αρχείο του Μουσείου Δροσίνη θα παραθέσω διάφορα αποσπάσματα σχετικά με το «Χώμα Ελληνικό»:
Επιστολή του Δροσίνη προς τα παιδιά του, τον Κύριο και την Κυρία Ντε Πλάντα.
Χρονολογία 7 Ιουνίου 1946,η οποία γράφει τα εξής :
«Πολύ καλά έκανες, Γιαννάκη, που μετέφρασες την «πατρίδα» Ξέρω πως είναι το Εθνικό Τραγούδι των Μεταναστών στην Αμερική Το Ελληνικό Χώμα είναι το Πανελλήνιο Τραγούδι ύστερα από τον Ύμνο του Σολωμού. Τόσο που ένας ομογενής της Αιγύπτου, ο Μωρέλλης, που την κόρη του πήρε ο Λάμπρος Κορομηλάς, είχε παραγγείλει, όταν τον κατεβάσουν στον τάφο, να του ρίξουν το Ελληνικό χώμα κατάσαρκα επάνω στην καρδιά του. Μου το διηγήθηκε όπως σας τα γράφω η κόρη του, που ήρθε μια μέρα επίτηδες να με ιδεί και με δάκρυα μου τα έλεγε. Το Ελληνικό Χώμα έχει μεταφραστεί Αγγλικά και έχει απαγγελθεί στη Λόντρα από μια νέα Αγγλίδα τόσο καλά (καθώς μου έχει γράψει ο Κακλαμάνος) που συγκίνησε το ακροατήριο, σαν να ήταν για το Βρετανικό χώμα……ξέρετε πως, όταν πέθανε στη Φλωρεντία η βασίλισσα Σοφία, πολλές Κυρίες από δω έστειλαν σ’ ένα αργυρό βαζάκι λίγο χώμα από την Ακρόπολη και χαραγμένους σε μια πλακίτσα ασημένια τους τελευταίους στίχους: Έτσι κι αν σε ξένα χώματα πεθάνω, για να την βάλουν στον τάφο της……»
Ο ίδιος ο Δροσίνης λάμβανε πολλά γράμματα από νέους και παιδιά από όλα τα μέρη της Ελλάδας και, απαντούσε σε όλα.
Σε μια επιστολή γράφει: «Το γράμμα σας ήρθε στο μοναχικό κελί σαν ανοιξιάτικη πνοή απ’ το ανοικτό παράθυρό μου. Μου χαρίσατε την χαρά. Με το «χώμα το Ελληνικό «ξέρω πως έγινα ιεροκήρυκας της λατρείας στην Ελλάδα, έτσι αν συντελέσω να αγαπήσετε την Ελλάδα όσο της αξίζει και να γίνετε άξιοι Έλληνες, η ζωή μου δεν πήγε χαμένη».
ΑΝΕΚΔΟΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
Δύο μεταφράσεις στα γαλλικά του ποιήματος «Χώμα Ελληνικό», μέσα από τα πολύτιμα χειρόγραφα του ποιητή, τα φυλαγμένα από την κυρία Liliane Van der Noot.
Διασώζονται στα αρχεία του Μουσείου Γ. Δροσίνη.
TERRE HELLENIQUE
Maintenant que je m’en vais vers des contrées lointaines
Et nous vivrons des longs mois et des années séparés,
Laisse, ο laisse moi prendre quelque chose de toi,
Ο ma patrie d’azur, ma patrie bien-aimée.
Contre tous les chagrins et contre tous les maux
Laisse emporter au loin comme talisman magique
Talisman contre la maladie et la mort
Rien qu’ une poignée de terre, de terre hellénique,
Terre qu’ ont rafraîchie les suaves brises nocturnes
Terre que la pluie de Mai a baignée,
Terre parfumée par les étés ardents,
Terre bénie, terre féconde et qui engendre
Par la seule grace céleste de la Pléiade
Et rien que par les chauds baisers du Soleil
La vigne odorante et les blonds épis
Et le vert laurier et l Olivier amer.
Terre honorée, qui a été bêchée
Pour ériger les fondations d’ un Parthenon,
Terre glorieuse et de sang teintée
Du noble sang du Souli et du Marathon
Terre qui recouvre de saints corps d’héros
Des morts de Missolonghi et de Psara,
Terre qui apporte même à moi l’ insignifiant,
Du courage, de l’ orgueil, de la gloire, de la joie.
Je t’ aurai comme talisman sur ma poitrine
Et sur mon coeur quand je te sentirai,
Je puiserai en toi secours et force divine.
Qui me protégeront de tout charme étranger
Et c’ est ta Grâce qui me rendra plus puissant,
Et n’ importe ou que j’ aille, errant en d’ autres pays
Tu garderas vivant en moi l’ unique désir
De revoir à l’ Hellade, l’ inoubliable Patrie.
Et, si ma destinée, sinistre, inexorable
Ecrit que je m’ en aille pour ne plus retourner,
De toi je recevrai le suprême pardon,
A toi je donnerai le dernier baiser…,
Ainsi, même si je meurs sur une terre étrangère
Tu me rendras plus doux mon tombeau désolé
Quand on m’ enterrera je t’ aurai sur mon coeur
O terre hellénique, – ma terre bien-aimée!
GEORGES DROSSINIS
Traduit par ELISABETH P. PSARA
SOL HELLENIQUE
Traduit par DIMITRIS YANOUKAKIS
Maintenant que sonne l’ heure où je m’ apprête
aux cités lointaines vivre désormais,
permets-moi de prendre, comme une amulette
quelque chose ο Grèce, mon pays aimé.
Puisque je te quitte et ma peur est grande
des tourments du monde – là est mon secret –
c’ est une amulette que je te demande,
rien qu’ un peu de terre, de ton sol sacré.
De rosée nocturne, terre humide et fraîche
baptisée sans doute dans la pluie de Mai,
terre aussi féconde, quand l’ époque est sèche,
sol toujours sans armes, de vaillance armé.
Il devient fertile par la grâce étrange
des rayons solaires, imbibé de mer,
sol qui fait croître le raisin, l’ orange,
le laurier si pâle, l’ olivier amer.
Sol creusé d’ honneur quand on fit batîr
un grand temple unique, tel que Parthenon
sol couvert de gloire, quand il pût sentir
qu’ on t’ arrose d’ un tiède sang à Marathon;
Terr’ qui même esclave n’ eût jamais de crainte
qui donne au centuple la virilité,
plein’ partout de tombes, de reliques saintes
et qui encourage toute ma fierté.
C’ est sur ma poitrine que je vais te pendre
et si les Sirènes m’ offrent la torpeur
quand j’ aurai, sans doute, le secours si tendre
de mon amulette, je n’ aurai pas peur.
C’ est ta grâce unique, terre enchanteresse
que j’ aurai comme aide n’ importe où je suis,
comme une espérance, comme une promesse
– Dieu- que je retourne à mon beau pays,
Et si par malchance –noire et bien fatale-
loin de ma patrie il faut me reposer,
tu prendras mon souffle, recevras mon râle
et tu auras sans doute mon dernier baiser.
Ainsi, si j’ expire en terre étrangère
sans revoir en somme, mon pays jamais,
doux sera ma tombe, vrai, si on t’ enterre
là, sur ma poitrine, oh! mon sol aimé.
GEORGES DROSSINIS
Στο κοιμητήριο, Cimeterrio degli Acattolici – Caio Cestis στο τάφο της κόρης του Δροσίνη στη Ρώμη διαβάζομε πάλι για το «ΧΩΜΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ».
ANGELICA CORTINI
NATA DROSSINIS
ATENE 23.11.1898
ROMA 8.5.1982
ΚΑΙ TO XENO ΜΝΗΜΑ ΘΑΝΑΙ PIO GLYCO
SA ΘAFTEIS ΜΑΖΙ MOΥ, HOMA AGAPHMENO
HOMA ELLHNIKO
